اباصلت هروی
|
| |
| مشخصات فردی | |
|---|---|
| نام کامل | عبدالسلام بن صالح |
| ولادت | حدود ۱۶۰ق مدینه |
| محل زندگی | مدینه، نیشابور، خراسان |
| وفات | ۱۴ شوال ۲۳۶ق |
| مدفن | کیلومتر ده جاده مشهد-فریمان |
| مشخصات دینی | |
| از یاران | امام رضا (ع) |
عبدالسلام بن صالح مشهور به خواجه اباصلت هِرَوی(حدود ۱۶۰-۲۳۶ق) از اصحاب امام رضا(ع) که از آن حضرت روایاتی نقل کرده است.
اباصلت، از راویان حدیث سلسلةالذهب و همچنین راوی چگونگی شهادت آن حضرت به دست مأمون عباسی است. خواجه اباصلت در ۲۳۲ق یا ۲۳۶ق در زمان حکومت طاهر بن عبد الله بن طاهر، در خراسان، درگذشت. مدفن وی در فاصله ۱۰ کیلومتری مشهد واقع شده است.
نسب، تولد و وفات
نام او عبدالسلام بن صالح بن سلیمان بن ایوب بن مَیسَره است و به اباصلت هروی شهرت دارد. گویا جد اول یا دوم اباصلت، در هرات می‌زیسته و در فتوحات، اسیر و به حجاز برده شده و به عنوان غلام در اختیار عبدالرحمن بن سَمُره قرشی قرار گرفته است. به همین دلیل است که مورخان اباصلت را از موالی عبدالرحمن بن سمره دانسته‌اند. معروف‌ترین لقب وی «هَرَوی» که شیعه و سنی به آن اشاره کرده‌اند، برگرفته از محل زندگی اجداد اوست. «قُرشی»، «عَبْشمی»، «نیشابوری»، «بصری» و «خراسانی» را نیز از القاب او ذکر کرده‌اند.
تاریخ ولادت وی روشن نیست، ولی از آن رو که به گفته خودش از روزگار کودکی ۳۰ سال در محضر سفیان بن عیینه (متوفی ۱۹۸ق) بوده است، می‌توان تولد او را در حدود ۱۶۰ق تخمین زد. ابوالصلت به روایتی در مدینه زاده شد و در نیشابور اقامت گزید وی چهارشنبه، ۱۴ شوال سال ۲۳۶ هجری قمری از دنیا رفت.
در محضر امام رضا(ع)
اکثر قریب به اتفاق علمای امامیه، وی را از اصحاب امام رضا(ع) دانسته‌اند. هرچند بیشتر منابع اهل سنت، اباصلت را خادم امام رضا(ع) معرفی کرده‌اند اما از علمای امامیه کسی جز مقدس اردبیلی، او را خادم امام رضا(ع) ندانسته است.شاید از آنجا که جنبه علمی و حدیثی اباصلت بر خادم بودن وی غلبه داشته، اکثر علمای امامیه واژه خادم را درباره او به کار نبرده‌اند.
اباصلت در نیشابور در خدمت امام رضا حاضر بوده و در سرخس نیز به دیدار ایشان رفته است. او هنگام ورود امام رضا به نیشابور، حدیث سلسلةالذهب را از ایشان نقل کرده است. اکثر روایات مربوط به نحوه شهادت امام رضا(ع) از اباصلت نقل شده‌اند.
در محضر امام جواد(ع)
در اینکه اباصلت، امام جواد(ع) را ملاقات کرده جای تردید نیست زیرا زمانی که امام رضا(ع) در بستر شهادت بود، امام جواد(ع) از مدینه به طوس آمده و گفت‌گویی میان امام جواد(ع) و اباصلت رخ داده است. بعد از شهادت امام رضا نیز دو ملاقات بین امام جواد(ع) و اباصلت گزارش شده است: یکی هنگام نماز خواندن امام جواد(ع) بر پیکر امام رضا(ع) بود و دیگری زمانی رخ داد که اباصلت به دستور مأمون زندانی شد و با معجزه امام جواد(ع) و حضور آن حضرت در زندان، رهایی یافت.
شخصیت علمی و حدیثی
او در طلب علم به نقاط مختلفی چون عراق، حجاز و یمن سفر کرد و از کسانی چون حماد بن زید، عطاء بن مسلم، معتز بن سلیمان، عبدالرزاق صنعانی، مالک بن انس، فُضیل بن عیاض و عبدالله بن مبارک استماع حدیث نمود.
ابوالصلت چندی در بغداد به روایت حدیث پرداخت و در روزگار مأمون به عزم جنگ به مرو آمد و چون به مجلس خلیفه وارد شد و مأمون کلام او را شنید، به او علاقمند شد و از خواصش قرار داد. ابوالصلت در رد مرجئه، جهمیه، زنادقه و قدریه می‌کوشید و بارها با بشر مریسی در حضور مأمون مناظره کرد.
- وثاقت و راویان
اباصلت هروی نزد همه رجالیان شیعه مورد وثوق است. در بین اهل سنت نیز رجالیانی همچون یحیی بن معین، عجلی، ابن شاهین وی را توثیق کرده‌اند حال آنکه بعضی دیگر همچون جوزجانی، نسائی، ابوحاتم رازی، عقیلی، ابن حبان، ابن عدی و دار قطنی او را تضعیف نموده‌اند.
اباصلت، احادیث بسیاری از امام رضا نقل کرده که بیشتر آنها را شیخ صدوق در عیون اخبار الرضا، الأمالی و خصال نقل کرده است. از میان روایت کنندگان از ابوصلت فرزندش محمد، احمد بن یحیی بلاذری، عبدالله بن احمد ابی خثیمه، ابوبکر ابن ابی الدنیا، یعقوب ابن سفیان بسوی، سهل بن زنجله، احمد بن منصور رمادی و عباس بن محمد دوری را می‌توان یاد کرد.
مذهب
با وجود آنکه اباصلت از یاران امام رضا(ع) شمرده شده ولی در مذهب او اختلاف وجود دارد. از یک سو شیخ طوسی او را از عامه شمرده ولی گروهی از محدثان اهل سنت، تنها بر تشیع او خرده گرفته‌اند. این گروه، سنی بودن اباصلت را انکار کرده و فقط به دلایل گرایش‌های شیعی، او را مورد بی‌مهری و گاه توهین قرار داده‌اند.
نشر احادیث فضایل امیرمؤمنان
یکی از نقاط برجسته شخصیت اباصلت هروی، نقل فضایل امیرمؤمنان به ویژه حدیث «مدینة العلم» از زبان محدثان بنام اهل سنت است. به عنوان نمونه، وی حدیث «مدینة العلم» را از طریق ابومعاویه و عبد الرزاق صنعانی نقل کرده استبرخی از گزارش‌های تاریخی حاکی از این نکته است که وی با روش‌های گوناگون سعی در نقل و نشر احادیث فضایل از طریق بزرگان اهل سنت داشته است.از جمله در برخی منابع آمده است:
- اباصلت که فردی دارا بود، در جستجوی این احادیث، مشایخ را إکرام می‌کرد تا آن احادیث را برایش روایت کنند
آثار
ابوالصلت کتابی در باب وفات امام رضا(ع) تألیف کرده که نجاشی از آن نام برده و ابن بابویه از آن در عیون اخبار الرضا استفاده کرده است.
اینکه اخبار وفات امام رضا(ع) غالبا از ابوصلت روایت شده، نشان از آن دارد که کتاب وی در این موضوع دست‌کم تا قرن پنجم و حتی ششم موجود بوده است.
آرامگاه
هم اکنون آرامگاهی منسوب به وی با نام خواجه اباصلت در سمت شرقی بیرون شهر مشهد وجود دارد. در قم و سمنان نیز مزارهایی منسوب به او موجود است. مقبره و گنبد و صحن آرامگاه خواجه در مشهد، به همّت کربلایی محمد علی درویش و با کمک‌های مردمی تجدید بنا شده. برخی از اهل عرفان مثل درویش علی متوفی ۷۲۶ق، در کنار مزار او دفن شده‌اند.
مطالعه بیشتر
- «پژوهشی درباره اباصلت هروی (مذهب و شخصیت)» که در ۱۰ فصل سامان یافته است؛ «اباصلت کیست؟، مذهب اباصلت، اباصلت و امام رضا(ع)، اباصلت و امامان دیگر(ع)، اباصلت و احادیث گوناگون از ائمه(ع)، مبارزه اباصلت با فرقه‌های منحرف، مشایخ و شاگردان اباصلت، مسافرت اباصلت به خراسان، وفات و مزار اباصلت هروی، و کرامات اباصلت هروی».
- اباصلت هروی: راوی آفتاب، نویسندگان: حسن حسینی، اسماعیل رضایی برجکی، محمد حسن پاکدامن
- امین آفتاب: مقالات نخستین همایش بزرگداشت عبدالسلام اباصلت هروی، پدیدآورنده: غلامرضا جلالی
- بررسی زندگی عبدالسلام بن صالح خواجه اباصلت هروی، نویسنده: غلامرضا اکبری
پانویس
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۳۴۹ق، ج۱۱، ص۴۶؛ سمعانی شافعی، الانساب، ج ۵، ص۶۳۷ ۶۳۸.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۳۴۹ق، ج۱۱، ص۲۶.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ۱۳۴۹ق، ج۱۱، ص۴۶؛ سمعانی شافعی، الأنساب، ج ۵، ص۶۳۷؛ مزّی شافعی، تهذیب الکمال فی أسماء الرجال، ج ۱۱، ص۴۶۰،ش ۴۰۰۳؛ نجاشی، احمدبن علی، رجال النجاشی، ص۲۴۵.
- ↑ نک: سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۴۴۸.
- ↑ طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۳۴۸ش، ص۶۱۵-۶۱۶.
- ↑ ذهبی، تذهیب التهذیب، ج۲، ص۴۵۷.
- ↑ خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۵۱،ش ۵۷۲۸؛ سیر أعلام النبلاء، ج ۱۱، ص۴۴۸.
- ↑ رجال النجاشی، ص۲۴۵،ش ۶۴۳؛ رجال الطوسی، ص۳۸۰،ش ۱۴ و ص۳۸۳،ش ۴۸ و ص۳۶۹،ش ۵؛ ابن شهرآشوب، مناقب آل ابی طالب، ج۴، ص۳۹۶؛ رجال ابن داود حلّی، ص۲۲۴،ش ۹۳۸ (قسم اول)؛ خلاصة الأقوال فی معرفة الرجال، ص۲۰۹،ش ۶۷۲، ص۴۲۰،ش ۱۷۰۹.
- ↑ مقدس اربیلی، حدیقة الشیعة، ج۲، ص۸۴۰.
- ↑ العسقلاني، ابن حجر، تهذيب التهذيب، ج۶، ص۳۱۹ مقدس اربیلی، حدیقة الشیعة، ج۲، ص۸۴۰.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۱۸۳-۱۸۴؛ ذهبی، تهذیب التهذیب، ج۶، ص۳۱۹.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۲۴۲-۲۴۵.
- ↑ الجرح و التعدیل، ج۳، ص۴۸؛ الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۵، ص۱۹۶۸؛ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۶؛ تهذیب التهذیب، ج۶، ص۳۱۹.
- ↑ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۲۶، ج۱۱، ص۴۴۸.
- ↑ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۷.
- ↑ نک: تاریخ الثقات، ص۳۰۳؛ تاریخ اسماء الثقات، ص۲۲۷؛ رجال نجاشی، ج۲، ص۶۰۶۱؛ تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۵۰.
- ↑ احوال الرجال، ص۲۰۵۲۰۶؛ الضعفاء الکبیر، ج۳، ص۴۸؛ کتاب المجرحین، ج۲، ص۱۵۱؛ الکامل فی ضعفاء الرجال، ج۱۱، ص۵۱.
- ↑ المعرفة و التاریخ، ج۳، ص۷۷؛ انساب الاشراف، ص۱۹؛ تاریخ بغداد، ۱۱/۴۶؛ سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۴۴۶ ۴۴۷؛ تهذیب التهذیب، ج۶، ص۳۱۹ ۳۲۰.
- ↑ رجال طوسی، ۳۹۶؛ قس: تاریخ بغداد، ج۱۱، ص۴۷۴۸.
- ↑ الضعفاء الکبیر، ج۳، ص۷۰؛ میزان الاعتدال، ج۲، ص۶۱۶؛ قس: طوسی، اختیار معرفة الرجال، ۱۳۴۸ش، ص۶۱۵-۶۱۶.
- ↑ طبسی، جایگاه روایی اباصلت هروی از دیدگاه فریقین، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره ۳۰، ص۹۹
- ↑ تاریخ بغداد ج۱۱، ص۴۸ و تهذیب الکمال فی أسماء الرجال ج۱۱، ص۴۶۲.
- ↑ طبسی، جایگاه روایی اباصلت هروی از دیدگاه فریقین، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، شماره ۳۰، ص۹۶
- ↑ ابن کثیر، البدایة و النهایة، ج۷،ص۳۹۶؛ ابن عساکر، تاریخ دمشق، ج۴۲، ص۳۸۲
- ↑ رجال نجاشی، ج۲، ص۶۱.
- ↑ صدوق، عیون اخبار الرضا، ۱۳۶۳ش، ج۲، ص۲۴۲-۲۴۵.
- ↑ اعتماد السلطنه، مطلع الشمس، ج۲، ص۳۸۵-۳۸۶.
- ↑
- ↑
- ↑ وَكَانَ أَبُو الصَّلْتِ رَجُلًا مُوسِرًا يُكْرِمُ الْمَشَايِخَ وَيُحَدِّثُونَهُ بِهَذِهِ الْأَحَادِيثِ... ممکن است غرض از نقل اینگونه تعابیر درباره اباصلت تضعیف احادیثی باشد که وی در باره فضایل امیرالمومنین(ع) نقل کرده است ومنظور این باشد که او با توان مالی ای که داشته می توانسته مشایخ حدیث را راویان این نوع احادیث قرار بدهد. از همین رو در خصوص حدیث مشهور (انا مدینه العلم... ) تعبیر شده که این حدیث به حدیث اباصلت هروی معروف و شناخته شده است.
منابع
- ابن ابی حاتم، عبدالرحمن بن محمد، الجرح و التعدیل، حیدرآباد دکن، ۱۳۷۲ق.
- صدوق، محمد بن علی، عیون اخبار الرضا، به کوشش مهدی الاجوردی، قم، چاپخانه علمیه و قم، ناشر رضا مشهدی، ۱۳۶۳ش.
- ابن حبان، محمد، کتاب المجرحین، به کوشش محمود ابراهیم زاید، بیروت، دارالمعرفة، بی‌تا
- ابن حجر عسقلانی، احمد بن علی، تهذیب التهذیب، حیدرآباد دکن، ۱۳۲۶ ق.
- ابن شاهین، عمربن احمد، تاریخ اسماء الثقات، به کوشش عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، ۱۴۰۶ ق.
- ابن عدی. عبدالله، الکامل فی ضعفاء الرجال، بیروت، ۱۴۰۵ق.
- ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، بیروت،دار الفکر، ۱۴۱۵ق.
- ابن کثیر دمشقی، البدایة و النهایة، بیروت،دار الفکر، بی‌تا
- اعتماد السلطنه، محمد حسن، مطلع الشمس، تهران، ۱۳۰۰ق.
- بسوی، یعقوب بن سفیان، المعرفة و التاریخ، به کوشش اکرم ضیاء عمری، بغداد، ۱۳۹۶ق.
- بلاذری، احمدبن یحیی، انساب الاشراف، به کوشش محمد باقر محمودی، بیروت، ۱۳۹۷ق.
- جوزجانی، ابراهیم بن یعقوب، احوال الرجال، به کوشش صبحی بدری سامرائی، بیروت، ۱۴۰۵ق.
- خطیب بغدادی، احمدبن علی، تاریخ بغداد، قاهره، ۱۳۴۹ق. و بیروت، دارالکتب العلمیه.
- ذهبی، محمدبن احمد، تذهیب التهذیب، نسخه عکسی موجود در کتابخانه مرکز
- ذهبی، محمدبن احمد، سیراعلام النبلاء، به کوشش صالح سمر، بیروت، ۱۴۰۶ق.
- ذهبی، محمدبن احمد، میزان الاعتدال، به کوشش علی محمد بجاوی، قاهره، ۱۳۸۲ق.
- طوسی، محمدبن حسن، اختیار معرفه الرجال، به کوشش حسن مصطفوی، مشهد، دانشگاه مشهد، ۱۳۴۸ش.
- طوسی، محمدبن حسن، رجال، نجف، ۱۳۸۰ق.
- طبسی، محمد محسن، جایگاه روایی اباصلت هروی از دیدگاه فریقین، پژوهشنامه حکمت و فلسفه اسلامی، زمستان ۱۳۸۸، شماره ۳۰، صفحه ۹۱ تا ۱۱۲.
- عجلی، احمدبن عبدالله، تاریخ الثقات، به کوشش عبدالمعطی قلعجی، بیروت، ۱۴۰۵ق.
- عقیلی، محمدبن عمرو، الضعفاء الکبیر، به کوشش عبدالمعطی امین قلعجی، بیروت، ۱۴۰۴ق.
- نجاشی، احمدبن علی، رجال، به کوشش محمد جواد نائینی، بیروت، ۱۴۰۸ق.
پیوند به بیرون
- منبع مقاله:
- منبع مقاله: